«علیه تفسیر» مجموعه‌ای از جستارهای سوزان سانتاگ است که در سال 1966 به نشر رسید. این مجموعه شامل بعضی از مشهورترین نوشته‌های اوست، مانند «دربارۀ سبک» و جستار «علیه تفسیر» که عنوان مجموعه از آن اخذ شده است. سانتاگ در این جستار نشان می‌دهد که رهیافت جدید به نقدنویسی و زیباشناسی تأثیرِ لذت‌بخش و حتی شهوتناک و نو-بودگیِ هنر را نادیده می‌گیرد و به‌جای آن می‌کوشد آثار هنری را در قالب تفسیرهای ازپیش تعیین‌شدۀ روشنفکری جا دهد و تأکید را بر «محتوا» یا «معنای» یک اثر می‌گذارد.

جستار «علیه تفسیر» دربارۀ شکاف میان دو نوع متفاوت نقدنویسی و نظریۀ هنر بحث می‌کند: از طرفی، تفسیرِ صورت-نگر (فُرمالیستی) و از سوی دیگر تفسیر محتوا-بنیاد. سانتاگ بشدت از آنچه جریان غالب تفسیر معاصر می‌شمارد بیزار است، یعنی جریانی که کانون توجه را بر محتوا یا معنای آثار هنری می‌گذارد و حواسش به جنبه‌های لذت‌بخش-شهوتناکِ اثر مورد بحث نیست و واژگان لازم را برای وصف ظاهر یک اثر و چندوچون اثرگذاری آن بسط نمی‌دهد. به اعتقاد سانتاگ سبک غالب بر تفسیر معاصر تأثیری «رام‌کننده» دارد:

آزادی، واکنش شخصی را می‌کاهد و محدودیتها یا قواعدی معین بر مخاطب تحمیل می‌کند.

سانتاگ از این سبک جدید تفسیر بدش می‌آمد و سبک کلاسیک تفسیر را برتر می‌دانست که می‌کوشید «آثار هنری را به-روز کند» و علایق امروزی را ارضا کنند و قرائت‌های تمثیلی را به کار بندند.

این نوع تفسیر می‌کوشید تضاد میان گذشته و حال را از جرح و تعدیل یک اثر هنری و حفظ میزان مشخصی احترام برای اثر حل کند اما به اعتقاد سانتاگ، سبک امروزیِ تفسیر این حساسیت را از کف داده است و در عوض هرچه از دستش برمی‌آید می‌کند تا یک اثر هنری را «حفاری» کند و در نهایت «تخریب».

سانتاگ ادعا می‌کند این سبک جدید بی‌اندازه زیانبار است، هم به هنر آسیب می‌رساند هم به مخاطبان هنر، و آدم‌ها را به سوی کشف معانی پنهان، هرمنوتیک، سوق می‌دهد—به سوی «قرائت‌های» پیچیدۀ گمراه‌کننده‌ای که به نظر می‌رسد یک اثر را محاصره می‌کنند، تا به حدی که تحلیل محتوا رفته‌رفته اثر را خوار می‌سازد و تخریب می‌کند. برگشتن به تجربۀ ابتدایی‌تر و حسی‌تر و تقریباً جادوییِ هنر چیزی است که سانتاگ سودایش را در سر دارد؛ هرچند برگشت به چنین تجربه‌ای کاملاً محال باشد، به خاطر لایه‌های ضخیم‌شدۀ هرمنوتیک که تفسیر هنر را احاطه کرده‌اند و آنقدر ضخیم شده‌اند که انگار چاره‌ای جز به رسمیت شناختن و محترم‌شمردن‌شان نداریم.

سانتاگ با جسارت نظریه‌های ملهم از مارکس و فروید را به چالش می‌کشد و آنها را «پرخاشجوی و حق‌ناشناس» می‌خواند.
سانتاگ همچنین دنیای معاصر را دنیای «اضافه تولید» می‌خواند، دنیای «وفور بیش از حد مادیات»، دنیایی که تولید انبوه و تفسیرهای پیچیده تا به حدی حواس جسمانی آدم‌ها را منگ کرده و از کار انداخته‌اند که دیگر کسی نمی‌تواند قدر صورت (فُرم) هنر را بداند.

از نظر سانتاگ، دنیای مدرن دنیای خسرانِ تجربۀ حسی است و اضافه‌باری که دنیای مدرن بر دوش حواس آدم‌ها گذاشته لذت هنر را زایل می‌کند. بدین اعتبار، سانتاگ ادعا می‌کند سبک جدید تفسیر لاجرم صورت را از محتوا جدا می‌کند، آن هم به شیوه‌ای که هم اثر هنری را لطمه می‌زند هم التذاذ حسی مخاطب را از یک اثر هنری.

سانتاگ اگرچه مدعی است که تفسیر می‌تواند «خفقان‌آور» باشد و هنر را رام و «سربه‌راه» گرداند و بدینسان قصد و نیت اصلی هنرمند را خوار و خفیف سازد، راه‌حلی هم برای دوراهی دشواری پیش می‌نهد که آن را ناشی از فراوانی تفسیرهای محتوایی می‌انگارد. راه‌حل او عبارت است از ره‌جُستن به آثار هنری با تأکید قوی بر صورت (فُرم) و «آشکارنمودنِ سطح لذت‌بخش و شهوتناکِ هنر بدون وقت تلف‌کردن درون آن».

صالح نجفی.